W Niemczech alfabetyzacja dorosłych już dawno uznana została na priorytet polityki oświatowej. Podjęto zatem działania dążące do rozpoznania i zbadania rozmiaru zjawiska alfabetyzmu funkcjonalnego. Pierwsze tego typu badania przeprowadzone zostały w 2010 roku, w kolejnych latach zostały one powtórzone. W maju br. do szerokiej publiczności trafiły nowe wyniki z 2018 roku, z którymi warto się zapoznać.
Celem badań LEO, prowadzonych przez naukowców z Uniwersytetu w Hamburgu, jest odzwierciedlenie obecnej skali zjawiska niskich umiejętności czytania i pisania wśród dorosłych. W raporcie zamiast terminu – analfabetyzm funkcjonalny, mogącego stygmatyzować dorosłych, używa się określenia „niski poziom umiejętności czytania” oraz „osoby o niskim stopni literalizacji”. Ogółem w badaniach uczestniczyło blisko 7.200 osób dorosłych pomiędzy 18-64 rokiem życia. Rozmiar i wielkość próby pozwalają wyciągnąć wnioski dla całej populacji. W pierwszej fazie badań przeprowadzono indywidualne wywiady oraz testy pisania i czytania z losowo wybranymi osobami, w drugiej przebadano osoby, które legitymowały się stosunkowo niskim wykształceniem. Wywiady bazowały na metodzie CAPI (Computer Assisted Per-sonal Interviewing).
Jak wykazują badania, odsetek dorosłych, którzy nie potrafią czytać i pisać, spadł o prawie jedną piątą w ciągu ostatnich ośmiu lat, mimo to nadal 6,2 mln (12,1% społeczeństwa) dotkniętych jest tym problemem (2010: 7,5 mln). Ponad 58% osób z trudnościami w czytaniu i pisaniu to mężczyźni, kobiety stanowią nieco ponad 41%, większość z nich to osoby powyżej 45 roku życia, wśród dorosłych z niskimi umiejętnościami ponad 62% jest zatrudnionych, a 76% ma wykształcenie na poziomie szkoły podstawowej, w 2010 roku było ich więcej bo ponad 47%. Wśród dorosłych z niskimi umiejętnościami ponad 47% uczyło się w dzieciństwie innego języka niż niemiecki.
W kontekście przeprowadzonych badań jeszcze bardziej na znaczeniu zyskuje całożyciowe uczenie się. Równocześnie jednak wyniki badań wskazują, że uczestnictwo w różnych formach edukacji na poziomie podstawowym jest bardzo niskie. Zaledwie 0,7% badanych uczestniczyło w takich zajęciach. Zarazem większość z nich jest pozytywnie nastawiona do udziału w kursach zawodowych, ponad 56% podkreśla, że chętnie weźmie w nich udział.
W badaniu posłużono się sześciostopniową skalą, na której trzy pierwsze poziomy są równoznaczne z analfabetyzmem funkcjonalnym (Alpha-Levels 1-3). Poziom pierwszy świadczy o umiejętności czytania i pisania pojedynczych liter; poziom drugi potwierdza umiejętność czytania i pisania słów, a poziom trzeci bada umiejętność pisania i czytania zdań. Na poziomie od Alpha 1 znalazło się 0,6% dorosłych obywateli Niemiec, na Alpha 2- 3, 4% (1, 7 mln) a na Alpha 3 – 8, 1% (4, 2 mln).
Dzięki Narodowej Strategii na rzecz alfabetyzacji i podstawowej edukacji dorosłych (Nationale Dekade für Alphabetisierung und Grundbildung) zapoczątkowanej w 2016 roku na terenie Niemiec „AlphaDekade 2016-2026” rząd federalny, landy i aktorzy społeczni zaczęli wspólnie pracować nad poprawą umiejętności czytania i pisania dorosłych oraz podniesieniem podstawowego poziomu wykształcenia dorosłych w Niemczech. Pierwsza zmiana jest już wyraźna dostrzegalna, związane jest to ze stworzeniem nowych możliwości uczenia się, ponadto przyczyniono się to także do przełamania tabu na temat analfabetyzmu.
Badanie LEO pokazuje, w jaki sposób optymalizować możliwości uczenia się i lepiej dostosować je do potrzeb grupy docelowej, czyli osób dorosłych. LEO jest jednym z największych i najważniejszych reprezentatywnych badań na temat niskich umiejętności czytania i pisania dorosłych w Niemczech. Lektura wyników badań skłania do refleksji nad praktyką edukacyjną skierowaną do dorosłych z niskimi umiejętnościami podstawowymi w Polsce. Warto zastanowić się, jak można wykorzystać je w realizacji projektu „Szansa – nowe możliwości osób dla dorosłych”.
autor: Dorota Gierszewski
[1] LEO- Leben mit Geringer Literalität, Anke Grotlüschen, Klaus Buddeberg, Gregor Dutz, Lisanne Heilmann, Christopher Stammer, Hamburg 2019.