Po transformacji polskiego systemu państwowego w 1989 roku jednym z celów, jaki sobie stawiano była budowa tak zwanego społeczeństwa obywatelskiego. Wyobrażano sobie wówczas, że będzie to zadanie stosunkowo łatwe, a Polki i Polacy z zapałem przystąpią do jego realizacji.
W początkowym okresie rzeczywiście można było odnieść takie wrażenie. Powstawały różne organizacje obywatelskie. Nawet pierwsza lista wyborcza kandydatów wywodząca się z nurtu Solidarności nazywała się Komitet Obywatelski, a powstały po wyborach klub – Obywatelski Klub Parlamentarny.
Dzisiejsi seniorzy, mający obecnie 60 lat i więcej, pamiętają czas zmian ustrojowych, okres transformacji. Dlaczego więc, tak rzadko wykazują się aktywnością w społecznościach lokalnych, włączają się w działania partycypacyjne, wolontariat?
Niestety, często się zapomina, że ukształtował ich poprzedni system, wzrastali w klimacie, który nie preferował postaw aktywnych, poza takimi, które uznawały i wspierały ówczesny porządek. Przeważająca część społeczeństwa polskiego, nie tylko nie przejawiała aktywności obywatelskiej, społecznej, ale jej unikała. Bierność była wtedy postawą bardzo powszechną.
Należy więc z powściągliwością stosować nadmierną krytykę takich postaw w stosunku do obecnych seniorów i mieć świadomość barier, na które napotykają. Na przykład:
- dostępności – trudności z korzystaniem z oferty organizatorów różnego rodzaju działań, szczególnie w miejscowościach mniejszych lub odległych od większych miast
- materialnych, związanych z niewystarczającymi środkami finansowymi
- zdrowotnych, szczególnie takich, które ograniczają mobilność
- kompetencyjnych, zwłaszcza w zakresie nowych technologii cyfrowych i komunikacyjnych (komputer, Internet, …)
Osobom starszym brakuje często podstawowej wiedzy związanej z funkcjonowaniem w środowisku ich otaczającym. Dotyczy to uniwersalnych umiejętności, które pozwalają na kontynuację uczenia, na stawianie i osiąganie celów, na radzenie sobie w sytuacjach kryzysowych. Ich znajomość przyczynia się do rozwoju wspólnot i rozwoju osobistego, a w rezultacie – do podejmowania działań na rzecz „dobra wspólnego”.
Seniorzy często nie potrafią się odnaleźć w zawiłościach ciągle zmieniającego się prawa. Nie bardzo wiedzą gdzie szukać pomocy, do kogo się zwracać i w jakim trybie, by załatwiać swoje najistotniejsze potrzeby egzystencjalne. Nie widzą przełożenia swoich decyzji czy działalności w przestrzeni obywatelskiej na bieg spraw ich dotyczących. Do takich obszarów należą niewątpliwie opieka zdrowotna oraz szeroko rozumiana polityka społeczna.
Dotarcie z pomocą do osób starszych mających problemy na poziomie egzystencjalnym oraz zmniejszanie wskazanych barier oraz stymulowanie aktywności i kreatywności w sferze „życia codziennego” jest zadaniem zarówno dla administracji publicznej (rządowej i samorządowej), jak i dla środowiska akademickiego oraz organizacji obywatelskich dysponujących odpowiednim potencjałem i – co bardzo ważne – doświadczeniem. Na szczególną rekomendację zasługuje wspólne podejmowanie (i wspieranie w ramach programów kierunkowych) działań przez te podmioty.
Należy:
- dopasowywać programy do ich adresatów, na początku procesu edukacyjnego rozeznając ich przygotowanie;
- systemowo obejmować edukacją obywatelską osoby dorosłe;
- monitorować sytuację pod kątem zmieniających się potrzeb i – w następstwie tego – dokonywać aktualizacji priorytetowych kierunków edukacji i zawartości jej programów;
- odwoływać się w programach edukacyjnych do wartości, stanowiących fundament społeczeństwa obywatelskiego.
Środki powinny być dobierane z uwzględnieniem specyfiki potrzeb konkretnego środowiska oraz możliwości skorzystania z jego potencjału własnego.
autor: Lidia Maria Jedlińska
Bibliografia:
- Norwig, Blog: European perspectives on citizenship education, 14/10/2016 https://ec.europa.eu/epale/is/node/27240
- de Greef, European Lifelong Learning Magazine (ELM), 2017, Basic skills for active citizenship, Specjalne wydanie: New Forms of Citizenship, Kansanvalistusseura (link is external) The Finnish Lifelong Learning Foundation, http://www.elmmagazine.eu/articles/basic-skills-for-active-citizenship/ (link is external)
- Jedlińska „Edukacja do aktywności obywatelskiej dorosłych: między teorią a praktyką (Część I)”, EPALE 2017; https://ec.europa.eu/epale/pl/blog/edukacja-do-aktywnosci-obywatelskiej-doroslych-miedzy-teoria-praktyka-czesc-i
- Jedlińska „Edukacja do aktywności obywatelskiej dorosłych: między teorią a praktyką – Część II”, EPALE 2017; https://ec.europa.eu/epale/pl/blog/edukacja-do-aktywnosci-obywatelskiej-doroslych-miedzy-teoria-praktyka-czesc-ii
- Vandor, N. Traxler, R. Millner, M. Meye (Edytorzy), Civil Society in Central and Eastern Europe: Challenges and Opportunities, Ed. ERSTE Foundation, Wiedeń, 2017
- erstestiftung.org/wp-content/uploads/2017/05/Civil_Society_Studie_Issuu_E1.pdf (link is external)
- Dahrendorf, Zagrożone społeczeństwo obywatelskie, w: Europa i społeczeństwo obywatelskie – rozmowy w Castel Gandolfo, Ed. K. Michalski, Wyd. Znak, Kraków, 1994