Skala potrzeb osób dorosłych w zakresie deficytu umiejętności podstawowych dotyczy w dużej mierze osób nieaktywnych zawodowo tj. niepracujących i nieszukających pracy. Takim osobom naprzeciw wychodzi ekonomia społeczna, która posiada w Polsce długie tradycje, w jej obszarze funkcjonują różne podmioty m. in. Centra Integracji Społecznej (CIS). Instytucje, które zaczęły działać zgodnie z założeniami Ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym (Dz. U. 3002 nr 122 poz. 1143). CIS-y stanowią ważny element życia społecznego pozwalający na podnoszenie umiejętności podstawowych u osób dorosłych, docierają do najbardziej potrzebujących. Dorośli, którzy mogą liczyć tam na pomoc, to w szczególności ci, którzy „podlegają wykluczeniu społecznemu i ze względu na swoją sytuację życiową nie są w stanie własnym staraniem zaspokoić swoich podstawowych potrzeb, znajdują się w sytuacji powodującej ubóstwo oraz uniemożliwiającej lub ograniczającej uczestnictwo w życiu zawodowym i społecznym”[1]. Do osób wykluczonych, czyli potencjalnych grup docelowych, zaliczyć można: bezdomnych, uzależnionych, chorych psychicznie, trwale bezrobotnych, zwalnianych z zakładów karnych, uchodźców oraz osoby z niskim poziomem umiejętności podstawowych. Niskie umiejętności podstawowe współwystępują tu z niskim wykształceniem.
Celem CIS jest stwarzanie nowych możliwości dla dorosłych m. in. poprzez reintegrację zawodową i społeczną:
- kształcenie umiejętności pozwalających na pełnienie ról społecznych i osiąganie pozycji społecznych;
- nabycie umiejętności zawodowych oraz przyuczenie do zawodu, przekwalifikowanie lub podwyższanie kwalifikacji zawodowych;
- naukę planowania życia, zaspokajania potrzeb, zwłaszcza przez możliwość osiągnięcia własnych dochodów;
- uczenie umiejętności racjonalnego gospodarowania posiadanym kapitałem.
Dla osób z deficytem podstawowych umiejętności oferta CIS-ów jest wsparciem, zawiera ona między innymi:
- naukę umiejętności zawodowych poprzez szkolenia i warsztaty, warsztaty aktywnego poszukiwania pracy, umiejętność korzystania z nowych technologii
- naukę umiejętności zawodowych przez staże w instytucjach zewnętrznych
- zajęcia nt. rynku pracy i przedsiębiorczości
- zajęcia z motywacji, komunikacji, radzenia sobie ze stresem, podniesieniem samooceny
- terapię grupową i indywidualną
- warsztaty interpersonalne, grupy samopomocowe[2].
Dzięki działalności CIS osoby dorosłe o niskich umiejętnościach podstawowych mogą zacząć realizować swój potencjał podnosząc poziom umiejętności. Warto podkreślić, iż w CIS-ach istotne znaczenie ma empowerment tj. procesu upodmiotawiania uczestników. Odbywa się to za pomocą włączania ich w proces współtworzenia indywidualnego programu zatrudnienia socjalnego. Centra proponują mechanizmy wsparcia dla osób, które chcą coś w swoim życiu zmienić i podjąć proces uczenia się. Uczenie od zawsze pomagało w opanowaniu kompetencji, które umożliwiają lepszą orientację w świecie oraz samodzielne, odpowiedzialne działanie w życiu prywatnym i społecznym. W CIS można nauczyć się nowych technik, zdobyć kwalifikacje zawodowe i kompetencje kluczowe takie jak: umiejętność pracy zespołowej, umiejętność samokierowania sobą. Nauka odbywa się głównie poprzez demonstrowanie czynności roboczych przez instruktora i naśladownictwo tej czynności przez uczących się. Działania świadomie powtarzane są wielokrotnie, aż do momentu ich automatycznego opanowania. Tak więc nauka odbywa się poprzez: przyglądanie się, naśladownictwo, wykonywanie czynności, wielokrotne próby lub też symulację obserwowanego. Natomiast efekt uczenia się zależy w dużej mierze od instruktora zawodu oraz od indywidualnych dyspozycji i motywacji samego uczącego się.
CIS-y wypełniają lukę w systemie usług instytucji polityki społecznej, które dotychczas nie były z taką intensywnością kierowane do osób z niskimi umiejętnościami podstawowymi. CIS-y w środowisku lokalnym zaspokajają potrzeby dorosłych, w zakresie przywracania na rynek pracy, jak również do życia społecznego (integracja społeczna). Szczególną cechą CIS-u jest również rodzaj podejmowanych działań, jest to postępowanie holistyczne obejmujące różne sfery życia uczestników, począwszy od problemów psychologicznych, kwestii socjalnych i prawnych, aż po uzupełnienie braków edukacyjnych w celu rozwinięcia podstawowych umiejętności. Oznacza to wpływanie na uwarunkowania, które prowadzą do posiadania niskich kompetencji.
autor: Dorota Gierszewski
[1] Dz. U. nr 122 z 2003 poz. 1143, art. 1. ust. 2.
[2] E. Leś, S. Nałęcz , Raport z monitoringu działania Centrów Integracji Społecznej. Warszawa 2005 www.mpips.gov.pl, s. 12.