Analfabetami w przyszłości nie będą ludzie nie umiejący czytać,
ale tacy, którzy nie będą potrafili się uczyć
Alvin Toffler
Czy era społeczeństwa cyfrowego spełnia oczekiwania swoich obywateli? Czy wszystkie grupy wiekowe korzystają w równym stopniu z „dobrodziejstw” nowych technologii i gospodarczego rozwoju opartego o ICT? Czy ten rozwój sprzyja integracji społecznej i podnoszeniu jakości życia?
Odpowiedzi na te pytania stanowią spore wyzwanie dla rządów, organizacji i instytucji zajmujących się tworzeniem polityk społecznych.
Żyjemy w czasach największego rozwoju nowych technologii. Każdy, niezależnie od wieku i pochodzenia społeczno-ekonomicznego, powinien mieć możliwość korzystania z dostępnych narzędzi cyfrowych (telefony komórkowe, Internet, poczta elektroniczna itp.), aby w pełni uczestniczyć we wszystkich aspektach życia społecznego. Są to narzędzia, które przynoszą oszczędności czasu i pieniędzy, ułatwiają wzajemny kontakt (poprzez m.in. sieci społecznościowe). Coraz więcej naukowców twierdzi jednak, że należy zwrócić większą uwagę na motywacyjne i umiejętnościowe aspekty zaangażowania w ICT i ich relacji z różnymi rodzajami wykluczenia społecznego. Z jednej strony bowiem rozwój technologiczny stanowi szansę i sprzyja włączeniu społecznemu i podniesieniu jakości życia znacznej grupy obywateli (np. poprzez poprawę usług medycznych czy mobilności). Z drugiej jednak – poprzez brak edukacji – może stanowić zagrożenie wykluczeniem dla grup najbardziej potrzebujących wsparcia. Jeżeli era cyfrowa nie stanie się równocześnie „erą inkluzji społecznej”, zagrożenia te mogą mieć katastrofalne skutki.
Rządy państw Unii Europejskiej w znacznym stopniu pochylają się nad kompleksowym rozwiązywaniem problemów związanym z dostępem, umiejętnościami i kwestiami motywacyjnymi w podejmowaniu nauki ICT przez obywateli. Po dziesięcioleciach skupiania się na rozwiązaniach technicznych i dostępie do sieci znaczenia nabiera pozyskiwanie umiejętności cyfrowych i społecznych. Niestety, do tej pory nie opracowano jednoznacznej definicji i miary tych umiejętności. Umownie przyjmuje się, że praktyczne rozwiązania powinny zmierzać do „złagodzenia wyzwań napotykanych w „prawdziwym” życiu grup znajdujących się w niekorzystnej sytuacji”.
Zmiana demograficzna stanowi poważne wyzwanie dla europejskiego społeczeństwa i gospodarki. Populacja osób powyżej 60 roku szybko wzrasta. Szacuje się, że w 2050 roku ludność w wieku 60+ będzie stanowić ponad 40% ogólnej liczby ludności w Polsce, przy równocześnie zmniejszającej się liczbie Polaków (do roku 2035 blisko o dwa miliony osób w porównaniu do 2008 roku). Pod koniec 2016 r. liczba ludności Polski wynosiła 38,4 mln, w tym prawie 9,1 mln stanowiły osoby w wieku 60 lat lub więcej (23,6%).
Niestety, większość osób starszych nie jest beneficjentem korzyści płynących ze znajomości nowych technologii. Poważne problemy ze wzrokiem, słuchem, percepcją, udaremniają wysiłki wielu starszym osobom w aktywnym uczeniu się technik cyfrowych. W 2016 roku wśród osób w wieku 16-74 lata korzystających z Internetu około 12% stanowiły osoby charakteryzujące się podstawowym poziomem umiejętności informacyjnych. Natomiast w najstarszej grupie wiekowej (65-74 lata) osoby posiadające ponadpodstawowe cyfrowe umiejętności informacyjne stanowiły jedynie 16,4%.
Starzejąca się populacja Europy jest niewątpliwie wyzwaniem dla rynku pracy i jego systemów społecznych i zdrowotnych. Wykorzystanie komputerów w pracy w przedziale wiekowym 50+ znacznie wzrosło w ciągu ostatnich kilku lat. Technologie informacyjno-komunikacyjne coraz częściej pozwalają osobom starszym pozostać aktywnymi i wydajnymi przez dłuższy czas, nadal angażować się w życie społeczne i cieszyć się zdrowszą i wyższą jakością życia na dłużej. Ich nagromadzone doświadczenie i umiejętności są wielkim atutem, zwłaszcza w społeczeństwie wiedzy.
Zdolność do skutecznej nauki nigdy nie była tak ważna, jak dzisiaj. W epoce społeczeństwa informacyjnego nie da się przecenić znaczenia umiejętnego uczenia się.
Do budowy społeczeństwa informacyjnego konieczne jest – oprócz stworzenia nowoczesnej sieci telekomunikacyjnej – szkolenie obywateli w celu nabycia umiejętności potrzebnych do korzystania z nowych technologii, tak by mogli w pełni uczestniczyć w życiu społecznym i obywatelskim regionu. W prowadzonych działaniach edukacyjnych należy mniej skupiać się na technicznych rozwiązaniach, a więcej na społecznych rezultatach, czyli odpowiadać na pytanie: „dlaczego” i „dla kogo” działania są prowadzone. Sprostanie potrzebom i aspiracjom osób starszych związanym z umiejętnym używaniem nowych technologii może stanowić znaczący element rozwoju gospodarczego kraju.
Bibliografia:
1. DiMaggio, P. and E. Hargittai (2001). From the ‘digital divide’ to ‘digital inequality’: Studying Internet use as penetration increases. Working paper series 15.Princeton, NJ: Princeton University Center for Arts and Cultural Policy Studies
2. European Platform Against Poverty and Social Exclusion, European Comission: http://ec.europa.eu/social/main.jsp?catId=961&langId=en
3. GUS, Prognoza ludności na lata 2014–2050, Warszawa 2014 r.
4. GUS, Społeczeństwo informacyjne w Polsce. Wyniki badan statystycznych z lat 2012-2016, Warszawa 2016
5. Helsper, E. J. (2012). A corresponding fields model of digital inclusion. Communication Theory 22 (4): 403–426
6. Helsper, E. J., & Galacz, A. (2009). Understanding the links between social and digital inclusion in Europe. In G. Cardoso, A. Cheong & J. Cole (Eds.), The World Wide Internet: Changing Societies
7. Ministerstwo Cyfryzacji: https://www.gov.pl/web/cyfryzacja/od-papierowej-do-cyfrowej-polski
8. Ministerstwo Cyfryzacji: https://www.gov.pl/web/cyfryzacja/program-zintegrowanej-informatyzacji-panstwa
9. Mossberger, K., C. J. Tolbert, and R. S. McNeal (2008). Digital citizenship: The Internet, society, and participation. Cambridge, MA: MIT Press
autor: Lidia Maria Jedlińska
4 KWIETNIA 2019