Na początku roku 2019 możemy z ulgą i dumą stwierdzić, że w Polsce już dawno odeszliśmy od praktyki wychodzenia na spacer z niepełnosprawnym intelektualnie członkiem rodziny tylko po zmroku, co było normą w latach 60. i 70. ubiegłego wieku.
Dziś podejmujemy starania by w sposób pełny włączyć tę grupę w społeczeństwo. Wyznacznikiem włączenia tej grupy jest jakość życia osoby z niepełnosprawnością intelektualną. A jakość życia tych osób dotyczy obszarów typu: samodzielne mieszkanie, praca, sfera seksualności, związki i rodzicielstwo, doświadczanie godnej starości.
Jednocześnie należy podkreślić, że niepełnosprawność intelektualna to stan, nie choroba, z której można kogoś wyleczyć. Klasyfikacja DSM-IV-TR (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) opiera się na przekonaniu, że obniżony IQ to tylko jedno z kryteriów koniecznych do orzekania o niepełnosprawności intelektualnej. Towarzyszą mu znaczące deficyty w funkcjonowaniu w co najmniej dwóch z obszarów: komunikacja, dbanie o siebie, życie w środowisku domowym, zdolności interpersonalne, społeczne, decydowanie o sobie, umiejętność korzystania z dóbr społecznych, kształcenia się, pracy, wypoczynku, dbania o zdrowie i bezpieczeństwo.
Tak więc aby osiągnąć zadowalającą jakość życia osoby niepełnosprawnej intelektualnie konieczna jest stała edukacja i wsparcie. Powoli praktyka wspierania staje się oczywista, co między innymi widać w rozwijaniu procesów wspieranego podejmowania decyzji czy wzrastającej roli asystentów osoby z niepełnosprawnością intelektualną.
Jak wygląda więc edukacja osób z niepełnosprawnością intelektualną (NI)?
Kształcenie dzieci i młodzieży z NI kończy się w 24 roku życia. Po zakończeniu edukacji na poziomie szkoły ponadgimnazjalnej osoby te najczęściej nie podejmują dalszego kształcenia. Dalsza edukacja jest ewentualnie realizowana w procesach rehabilitacji. Stowarzyszenia i fundacje działające na rzecz dorosłych osób z niepełnosprawnością intelektualną tworzą własną ofertę edukacyjną pozwalającą na włączenie społeczne oraz na wejście na otwarty rynek pracy. Polskie Stowarzyszenie na Rzecz Osób z Niepełnosprawnością Intelektualną prowadzą m.in. Szkoły Przysposobienia do Pracy i Centra DZWONI – Centra Doradztwa Zawodowego i Wspierania Osób z Niepełnosprawnością Intelektualną. Efekty są niezwykle pozytywne, choć stanowią kroplę w morzu potrzeb.
A jakie są fakty? Blisko 71% osób z niepełnosprawnością intelektualną nie pracuje. Wśród niepracujących aż 80% nie wyraża zainteresowania podjęciem tego rodzaju aktywności, tłumacząc to brakiem odpowiednich ofert pracy oraz swoją niezdolnością do pracy[1].
Tak więc nieustannie trzeba rozwijać, także systemowo, system edukacji i wsparcia osób z niepełnosprawnością intelektualną. Należy jednak brać pod uwagę specyfikę tej grupy, a przede wszystkim konieczność indywidualizowania podejścia. W Polsce bowiem często traktuje się grupę dorosłych osób z NI jako grupę homogeniczną, bez analizy indywidualnych możliwości i potrzeb. Konieczne jest, aby w procesie edukacyjnym dorosła osoba z NI mogła rozumieć dostarczane informacje i wiedzę, a także mogła się komunikować zgodnie ze swoimi możliwościami, również pozawerbalnie. Edukacja osób dorosłych o niskich umiejętnościach podstawowych powinna prowadzić do tego, aby taka osoba była zaradna w życiu codziennym – umiała sobie radzić w sytuacjach standardowych dla niej, ale także w nowych i, co bardzo ważne, wiedziała do kogo i jak zwrócić się o pomoc. Co więcej, dzięki edukacji osoba taka powinna stawać się tak bardzo samodzielna w swoim życiu, jak to jest możliwe – decydując o nim, ale jednocześnie mając poczucie odpowiedzialności i świadomość konsekwencji swoich decyzji.
System wsparcia powinien więc:
- badać jakie umiejętności posiada dana osoba i czego jej brakuje do poprawy jakości życia;
- definiować i prowadzić działania edukacyjne dopasowane do potrzeb i możliwości danej osoby;
- walidować nabytą wiedzę lub umiejętności i określać sposób powtarzania procesu – jego częstotliwość, intensywność i zakres Anna Kwiatkowska
- A postulaty te bezbłędnie wpisują się w założenia projektu „Szansa – nowe możliwości dla dorosłych”.
autor: Anna Kwiatkowska
[1] A. Zawiślak, „Jakość życia osób dorosłych z niepełnosprawnością intelektualną”, Warszawa 2011